ΜΥΣΤΡΑΣ

Στους πρόποδες του Ταΰγετου, 5 χιλ. από την πόλη της Σπάρτης βρίσκεται ο λόφος του Μυστρά - της ερειπωμένης Βυζαντινής πολιτείας.
Η σιωπή, το ρυάκι που κυλάει στο πλάι του μονοπατιού, η βροχή που πέφτει ή το κελάηδημα των πουλιών, μας βοηθούν να αφήσουμε έξω από το Μυστρά τις συνήθειές μας και τη βιασύνη μας. Ας αφεθούμε στη γοητεία της βυζαντινής πολιτείας. Ας φανταστούμε τις αρχόντισσες να περνούν πάνω από τα "διαβατικά" (τις μικρές καμάρες που ένωναν μεταξύ τους τα σπίτια) για να μη λερώσουν τα ρούχα τους. Άς έρθουμε στη θέση του τελευταίου Αυτοκράτορα του Βυζαντίου, του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ του Παλαιολόγου την ώρα της στέψης του στο ναό της Μητρόπολης. Υποψιαζόταν άραγε το τέλος της Κωνσταντινούπολης και το δικό του θάνατο; Στο μπαλκονάκι του Παλατιού των Δεσποτών, στην κορυφή του λόφου, ποια πριγκίπισσα ονειρευόταν στο φως του φεγγαριού; Τι να σκεφτόταν οι αγιογράφοι της Περιβλέπτου, όταν ζωγράφιζαν τον αυστηρό Παντοκράτορα, ώρες ξαπλωμένοι στις σκαλωσιές;
Ο Μυστράς αρχίζει να αποτελεί οικισμό μετά την παραχώρησή του από τους Φράγκους στους Βυζαντινούς το 1262 και την πρώτη εγκατάσταση Ελληνικού πληθυσμού γύρω από την ακρόπολη. Η ανάπτυξη της πόλης είναι ραγδαία, με αποτέλεσμα το 1289 η "κεφαλή της κατά την Πελοπόννησον χώρας και των κάστρων της Βασιλείας" να μεταφερθεί από τη Μονεμβασιά στο Μυστρά, ο οποίος είναι καταλληλότερος γι' αυτό το ρόλο, διαθέτει μια εύφορη πεδιάδα, που του εξασφαλίζει πλούτο, βρίσκεται σε μια φυσικά οχυρή θέση, που προσφέρει ασφάλεια στους κατοίκους του, και αποτελεί τη βάση που χρειάζεται ο στρατός για να καταλάβει τα εδάφη του πριγκιπάτου της Αχαΐας.
Τα κάστρα, το παλάτι των Δεσποτών, τα σπίτια των αρχόντων τα σπίτια των φτωχών, τα μοναστήρια και οι εκκλησίες, μας δίνουν μια ακριβή εικόνα του πώς ήταν τότε οι Βυζαντινές πολιτείες. Ο Μυστράς στην εποχή της ακμής του, ήταν πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής και συγκέντρωνε σοφούς, καλλιτέχνες και λόγιους. Εκεί το 1400 μ.Χ., ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων ίδρυσε την περίφημη σχολή του.
Ο Μυστράς με την επικράτειά του, περιβαλλόμενος από πλήθος Φράγκικων και Λατινικών κρατιδίων και κτήσεων, είναι το μόνο βυζαντινό νοτιοελλαδικό έδαφος. Το 1349 αποκτά Δεσπότη, τον Μανουήλ Καντακουζηνό, γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού: "τον υιόν έπεμψεν Δεσπότην τον Μανουήλ… πρόνοιαν ποιησάμενον την δυνατήν".

"Ο ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ"

Η διακυβέρνηση του Μυστρά από το Δεσπότη είναι αυστηρά συγκεντρωτική και απολυταρχική, ανάλογη με αυτή που ασκεί ο Αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη. "Δεσπότης του Μορέως" διορίζεται ο αμέσως επόμενος του διαδόχου του θρόνου της Βασιλεύουσας, συνήθως ο δευτερότοκος γιος του Αυτοκράτορα. Το Δεσποτάτο κυβερνούν διαδοχικά δύο ηγεμονικές οικογένειες, αρχικά κυριαρχεί η οικογένεια των Καντακουζηνών, την οποία διαδέχονται οι Παλαιολόγοι.

ΤΑ ΠΑΛΑΤΙΑ

Έδρα και κατοικία του Δεσπότη και της οικογένειάς του αποτελεί το συγκρότημα των Παλατιών, που δεσπόζει με την επιβλητική παρουσία του στο μοναδικό πλάτωμα του λόφου, ικανό να φιλοξενήσει ένα τέτοιο οικοδόμημα. Πρόκειται για ένα σύνολο κτισμάτων, που άρχισε να κτίζεται σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του κάστρου του "Μυζηθρά" και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα. Η συνεχής προσθήκη κτιρίων σκοπό είχε να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες της διοικητικής αρχής που στέγαζε.
Στα σπίτια που υψώνονται γύρω από τα Παλάτια, πιθανότατα κατοικούν τα μέλη της αριστοκρατίας του Μυστρά, από την οποία προέρχονται και οι αξιωματούχοι του Δεσποτάτου.

Tα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής είναι:

Οχυρώσεις: Το Φράγκικο κάστρο με τις επάλξεις και τους πύργους είναι έργο του Γουλιέλμου Β΄ Βιλλεαρδουίνου. Μεταγενέστερες προσθήκες έγιναν από Βυζαντινούς και Τούρκους.

Τείχη: Διατάσσονται σε δύο ισχυρά οχυρωμένους περιβόλους που ενισχύονται από ψηλούς τετράγωνους πύργους και είναι έργα της υστεροβυζαντινής περιόδου.

Μητρόπολη ή ΄Αγιος Δημήτριος:
Μεικτού αρχιτεκτονικού τύπου ναός, δηλ. τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο με νάρθηκα και κωδωνοστάσιο (β΄μισού 13ου αιώνα) και σταυροειδής εγγεγραμμένος στον όροφο (προσθήκη α΄ μισού 15ου αιώνα). Τοιχογραφίες διαφόρων τεχνοτροπιών που χρονολογούνται από το 1270/80 έως το πρώτο τέταρτο του 14ου αιώνα, ενώ εκείνες του τρούλου στον 15ο αιώνα.

Ναός Αγ. Θεοδώρων:
Έργο των μοναχών Δανιήλ και Παχωμίου, οκταγωνικού τύπου, με πλευρικά παρεκκλήσια, κτισμένος μεταξύ των ετών 1290 και 1295, με τοιχογραφίες του τέλους του 13ου αιώνα.

Οδηγήτρια:
Έργο του ηγουμένου Παχωμίου, το 1310, μεικτού αρχιτεκτονικού τύπου (βλ. Μητρόπολη) με νάρθηκα και πλευρικά παρεκκλήσια. Εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες της περιόδου 1312-1322, ορισμένες από τις οποίες συνδέονται με την τέχνη της Κωνσταντινούπολης.

Αγία Σοφία:
Σταυροειδής εγγγεγραμμένος ναός με τρούλο, δικιόνιου τύπου, κτίσμα των μέσων του 14ου αιώνα, με παρεκκλήσια και κωδωνοστάσιο. Σώζονται αξιόλογες τοιχογραφίες στο ιερό και στα παρεκκλήσια.

Μονή Περιβλέπτου:
Το καθολικό είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο, δικιόνιου τύπου με παρεκκλήσια και δίπλα Πύργος-Τράπεζα. Οι τοιχογραφίες του ναού είναι άριστα έργα διαφόρων καλλιτεχνών του τρίτου τέταρτου του 14ου αιώνα.

Ευαγγελίστρια:
Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο, δικιόνιου τύπου, με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στην αρχή του 15ου αιώνα.

Μονή Παντάνασσας:
Το καθολικό, μεικτού αρχιτεκτονικού τύπου (βλ. Μητρόπολη), με εξωτερικές στοές και κωδωνοστάσιο. Εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες στον όροφο και στο ιερό, που χρονολογούνται γύρω στα 1430, ενώ αυτές του ισογείου είναι του 18ου αιώνα.

Παλάτια των Δεσποτών του Μυστρά (Καντακουζηνών-Παλαιολόγων).
Μεγάλο κτιριακό συγκρότημα σε σχήμα Γ με διαφορετικής χρήσης κτίρια, κτισμένα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (13ος-15ος αιώνας).

Από την πληθώρα των αστικών οικοδομημάτων που σώζονται στον οικισμό του Μυστρά τα πλέον ενδιαφέροντα είναι το Παλατάκι, το Αρχοντικό Φραγκόπουλου και το Αρχοντικό Λάσκαρη.